'Een G-krachtige praktijk

2. Werken aan functionele geletterdheid in een beroepsgericht vak: hoe en waarom?


In stap 1 leerde je wat functionele geletterdheid betekent en waarom het in onze maatschappij zo belangrijk is om functioneel geletterd te zijn. Werken aan de taal-, reken- en ict-vaardigheden van de leerlingen gebeurt in het huidige bso-onderwijs nog vooral binnen het vak PAV of in andere algemeen vormende vakken. Die aanpak blijkt niet de gewenste vruchten af te werpen. Je vernam in stap 1 immers ook al dat heel wat jongeren in het bso het moeilijk hebben om aan de hoge eisen te voldoen die onze hedendaagse maatschappij stelt met betrekking tot geletterdheid.

Daarom kiezen we met dit leerpad voor een andere weg. Wij focussen ons niet op PAV of op andere algemeen vormende vakken, maar op de beroepsgerichte vakken en daarbinnen vooral de praktijkvakken in het bso.

Maar hoe doe je dat nu? Hoe werk je aan de lees-, schrijf-, reken- en ict-vaardigheden van je leerlingen in een praktijkvak? Moet je dan als leerkracht van een beroepsgericht vak de rol van taal-, wiskunde- of ict-leerkracht gaan overnemen? Dat is zeker niet de bedoeling! Met dit leerpad leer je hoe je tijdens het werken aan de doelen die specifiek zijn voor je beroepsgericht vak toch ook de lees-, schrijf-, reken- en ict-vaardigheden van je leerlingen kan stimuleren.

In stap 2 zullen we daarvoor twee vormen van functionaliteit onderscheiden. Bestudeer eerst de input in 2.1, 2.2 en 2.3 en maak dan de opdrachten in 2.4.

2.1. Authentieke functionele geletterdheidstaken


Op de arbeidsmarkt zullen hoge eisen gesteld worden aan de geletterdheid van de bso-leerling. Op de afbeelding zie je een greep uit het takenpakket van een zorgkundige in de bejaardenzorg. Een andere voorbeeld: een leerling die in het bso wordt opgeleid in de studierichting kinderzorg en begeleider in de kinderopvang zal de voorschriften van Kind & Gezin moeten kunnen verwerken, in heen- en weerschriftjes moeten kunnen communiceren met ouders, een zakelijk e-mailverkeer met de onthaaldienst moeten kunnen onderhouden, enzovoort.

Hier zie je een eerste manier om werken aan geletterdheid een plek te geven in de praktijkvakken. We spreken dan van  authentieke functionele geletterdheidtaken, met andere woorden geletterdheidstaken die de leerlingen bij de uitoefening van het latere beroep (of in de stage) ook zullen moeten kunnen beoefenen.

Door deze beroepsvoorbereidende geletterdheidstaken expliciet een plaats te geven binnen alle beroepsgerichte vakken en vooral binnen de praktijkvakken creëren we meer kansen in het onderwijs om het geletterdheidsniveau van de leerlingen aan te pakken. Als praktijkleerkracht ben jij de geschikte persoon bij uitstek om de geletterdheid van je leerlingen te stimuleren als dat kan gebeuren tijdens en door geletterdheidstaken die later ook aan bod zullen komen bij de uitoefening van hun beroep.
sara bejaardentehuis
les vegetarisch koken
Observatie-opdracht

Bekijk de volgende video-opname van een les Maaltijdzorg over vegetarisch koken. Noteer welke authentieke functionele geletterdheidstaken de leerlingen moeten uitvoeren.

Klik  HIER om de video te bekijken.

2.2. Schoolse functionele geletterdheidstaken


Opdracht

Bekijk nu een van de volgende voorbeelden. Beantwoord de volgende vragen:

- Welke lees-, schrijf-, reken- of ict-taken verrichten de leerlingen in deze les?
- Zijn deze taken functioneel en waarom?

les schaal- en schelpdieren
De lees-, schrijf-, reken- en ict-taken die de leerlingen uitvoeren zijn niet onmiddelijk beroepsgerelateerd. Zo zullen de toekomstige mechaniciens bij de latere uitoefening van hun beroep niet gevraagd worden om het doel van een onderdeel van een meetklok op een kaartje te noteren of om schriftelijke feedback te geven op een collega. En leerlingen die in de grootkeuken aan het werk gaan, zullen geen stappenplannen in de juiste volgorde moeten leggen.

De eigenlijke doelen van de les zijn wél beroepsgerelateerd. Inzicht hebben in de werking van een meetklok en scampi's kunnen pellen zijn duidelijke beroepsgerelateerde doelstellingen. Hier spreken we van  schoolse functionele geletterdheidstaken. De leerlingen lezen en schrijven, niet omwille van het lezen en schrijven zelf, maar om de (beroepsgerelateerde) doelstellingen van de les te bereiken.

Ook daar zien we een belangrijke kans om werken aan de functionele geletterdheid een plek te geven in de praktijklessen: door taken in te bouwen waarbij gelezen, geschreven, gerekend of digitale informatie verwerkt wordt, niet als extraatje, maar omdat lezen, schrijven, rekenen en ict op dat moment de beste manier vormen om de vak- en lesdoelen zo optimaal mogelijk te realiseren en om de leerinhouden en vaardigheden van het praktijkvak zo goed mogelijk te verwerven.

2.3. Functionele geletterdheidstaken: een vastzetting


Je hebt nu een aantal voorbeelden gezien van functionele geletterdheidstaken in praktijklessen. Sommige taken noemden we ' authentiek functioneel' omdat er rechtstreeks geoefend werd op geletterdheidstaken die de leerlingen ook bij de uitoefening van hun beroep moeten kunnen uitvoeren. Andere taken noemden we eerder ' schools functioneel', omdat de geletterdheidstaken zelf niet zullen terugkeren bij de uitoefening van het beroep, maar omdat de leerlingen doorheen die geletterdheidstaken kennis en vaardigheden verwerven die belangrijk zijn voor het latere beroepsleven.

Je zal niet altijd een strikt onderscheid kunnen maken tussen die twee soorten van functionele geletterdheidstaken. Dat is ook helemaal niet zo belangrijk, het betreft veeleer een  spectrum van functionaliteiten. Het volgende lesvoorbeeld illustreert dit.
Les schilderen
Intervisie functionaliteit
Opdracht

Bekijk de volgende video-opname van een les schilderen voor studenten uit de opleiding leerkracht Plastische Opvoeding.
Beantwoord daarbij de volgende vragen:

  • Welke geletterdheidstaken werden ingebouwd in deze les?
  • Waarom zijn deze taken functioneel?
  • Gaat het om schoolse functionaliteit of om authentieke functionaliteit? Beargumenteer je antwoord.

Klik  HIER om de video-opname van de les te bekijken.

Bespreking

In de volgende video-opname zie je hoe de docent van de les schilderen haar les bespreekt met collega's. Bekijk de video-opname en beantwoord daarbij de volgende vragen.

  • Welke verschillende vormen van functionaliteit komen in het gesprek aan bod?
  • Vergelijk deze vormen met je eigen antwoorden en vul deze eventueel aan.
  • Welke tips krijgt de docent om de geletterdheidstaken nog functioneler te maken?

Klik  HIER om de bespreking van de les te bekijken.

2.4. Opdrachten


Heb je 2.1, 2.2 en 2.3 doorgenomen? Maak dan de volgende  opdrachten.